کد مطلب:28298 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:132
توزیع مطلوب بیت المال از دیدگاه اسلام، دو ویژگی اساسی را مورد تأكید قرار می دهد: 1) رعایت عدالت در تقسیم، 2) حبس نكردن حقوق عمومی. 1. رعایت عدالت در تقسیم: عدالت اقتصادی در توزیع امكانات عمومی در اسلام، دارای دو معیار اصلی است: اولویت تأمین اجتماعی و رسیدگی به طبقات محروم و آسیب پذیر جامعه و افزایش رفاه آنان؛ رعایت مساوات در زمینه استحقاق های برابر. شفاف ترین مصادیق این دو معیار، در سیاست های توزیعی امام علی علیه السلام قابل مشاهده است. در نامه هایی كه آن حضرت به كارگزاران خویش نوشته است، اختصاص بخشی از منابع بیت المال بر طبقات محروم و كم درآمد، همواره مورد تأكید قرار گرفته است و تأكید فراوان ایشان بر لغو امتیازات ناروا و موهوم و اعطای حقوق برابر بر خویشاوند و بیگانه، عرب و عجم، زن و مرد، و افراد باسابقه و مشهور و افراد گم نام، تصویر تابناكی از عدالت انسانی را برای عدالتجویان جهان به نمایش گذاشته است. 2. حبس نكردن حقوق عمومی: تسریع در انفاق و پرهیز از حبس حقوق عامّه، یكی از ویژگی های اساسی سیاست اقتصادی در اسلام است. اسلام با همه تأكیداتی كه بر لزوم اعتدال و میانه روی و حتی برنامه ریزی و اندازه گیری در انفاق ابراز نموده است، در عین حال، حبس بی جهت حقوق عامّه را شدیداً مذمّت كرده و بر تسریع در انفاق، تأكید نموده است. وضعیت مطلوب در انفاق بیت المال را با توجّه به این دو ویژگی می توان چنین بیان نمود كه هرگاه بر اساس یك برنامه ریزی، بخشی از درآمدها برای مورد خاصی درنظر گرفته شود، به گونه ای كه هم درآمد و هم محل مصرف، هر دو فعلی (موجود باشند، تأخیر انفاق در چنین مواردی «ادّخار» و «امساك» محسوب می شود و موضوع روایات «اجتناب از انباشته شدن بیت المال» نیز چنین مواردی است. اهتمام پیامبر اكرم در رعایت این اصل، به گونه ای بود كه هرگاه حتّی مقدار كمی از اموالی كه باید به دست مستحقّان آن می رسید، نزد ایشان باقی می ماندْ، آثار اندوه در چهره آن حضرت نمایان می گردید. در زمان عمر كه درآمدهای بیت المال به گونه بی سابقه ای افزایش یافته بود، حكومت، اقدام به تأسیس بیت المال و تشكیل دیوان نمود. درآمدهای بیت المال، در طول سال، در بیت المال جمع و ذخیره می گردید و در پایان سال به صورت سرانه در میان عموم مسلمانان تقسیم می شد. امام علی علیه السلام پس از تصدّی حكومت، با ردّ این سیاست، روش پیامبرصلی الله علیه وآله را در پیش گرفت. خودداری آن حضرت از تأخیر در تقسیم بیت المال، حتی به میزان یك شب، و تأكید ایشان بر تقسیم هر آنچه در بیت المال وجود داشت، شدّت اهتمام ایشان را در اجتناب از انباشته شدن بیت المال، نشان می دهد.
در صدر اسلام، پس از تأمین مصارف خاص، مازاد بیت المال بین عموم مسلمانان تقسیم می گردید. در متون روایی از این نوع مصرف، به عنوان حقّ عام افراد در بیت المال، یاد گردیده است.